جمهوری ترکیه یکصد سال پیش بر روی بقایای یک امپراتوری پهناور حاکم بر بخشهایی از سه قاره و هفت دریا تاسیس گردید. در واقع جمهوری ترکیه میراثدار تمامی دستاوردها و ضایعات این امپراتوری بزرگ بود که در نتیجه دسایس متعدد و فتنه‏های رنگین برخی از دول غربی و در صدر آنها انگلیسیها فروپاشید. 

رژیم جمهوری در حالی در ترکیه تاسیس گردید که از یکسو تمام دنیا میل به ایجاد یا تحکیم دولتهای ملی- قومی پیدا کرده و از سوی دیگر دولتی بسیار پهناور و قدرتمند در شمال آن لباس سوسیالیسم برتن کرده بود. در واقع ترکیه نتیجه فرایند ملی شدن دنیای آنروز بود و بیشتر از آنکه نتیجه ملی گرایی ترکان باشد، نتیجه ملی گرایی اقوام ساکن در قلمرو عثمانی بود. حتی مصطفی کمال موسس جمهوری ترکیه راهی متفاوت از انورپاشا برگزید و معتقد بود راه ملی گرایی ترکی فراگیر از ایجاد ترکیه ای قدرتمند می گذرد.

شاید ادعاهای مبنی بر ایجاد نظام جمهوری به معنی واقعی کلمه و دموکراتیک از سوی آتاتورک قرین واقعیت نباشد اما امروز بعد از گذشت یکصد سال از تاسیس این نظام می توان دید که نگاه وی در شرایط جهان آن روز و سیاست موازنه ای که با دولتهای همسایه و نیز قدرتهای جهانی در پیش گرفت، باعث نجات آناتولی و تراکیای شرقی از احتراسات بی پایان غالبان جنگ جهانی اول شده است. استراتژی و طرز نگاه او در سالهای بعد از مرگ وی نیز موثر واقع افتاد و ترکیه از افتادن در دام جنگ جهانی دوم رهایی یافت.

استراتژی آتاتورک چنان مثبت و مفید بود که توانست علاوه بر تاسیس نظام جمهوری در آناتولی و تراکیای شرقی، در روابط میان هیتلر، استالین، چرچیل، متنفذان جهان سیاست بین الملل آن روز تعادلی تحسین برانگیز ایجاد نماید، منطقه بسیار استراتژیک دیل اوجو را برای آینده ترکیه تحت مالکیت و کنترل کشورش درآورد، گامهای سریعی در جهت صنعتی کردن کشورش بردارد (این گامها در سالهای بعد از فوت وی متوقف گردید)، منطقه انطاکیه و شمال قبرس را تحت مالکیت و کنترل ترکیه درآورد. شاید بزرگترین ایرادی که می توان بر رویکردهای راهبردی نظام جمهوری ترکیه وارد دانست، تلاشها در جهت ایجاد سیمایی از ترکیه در هماهنگی هرچه بیشتر با غرب باشد بطوریکه از سیمای اصیل اسلامی- شرقی خود فاصله می گرفت.

تقلید برخی از وجوه مثبت فرهنگ غرب البته مفید و بجا بوده است اما شاید خرده گرفتن برخیها بر مترادف کردن این نزدیکی به غرب با دور شدن از سیمای شرقی درست باشد. بارزترین و قابل بحث ترین نمونه این تلاشها بی شک تغییر الفبا بوده است. تغییر الفبا صد البته دستاوردهای بسیاری برای مردم ترکیه داشته است اما باعث شده ارتباط مردم با گذشته خودشان شکل یک لوکس به خود بگیرد.

امروز بعد از گذشت یکصد سال از تاسیس نظام جمهوری در ترکیه در نگاهی سریع به این تاریخ خواهیم دید که 15 سال نخست تاسیس جمهوری و 22 سال اخیر تحت اداره دو مرد کاریزماتیک و بقیه این زمان تحت حاکمیت چهره های کمرنگتر بوده است. اما نکته در تفاوتهای دو مرد مذکور بوده است: درحالیکه آتاتورک موسس جمهوری و رئیس جمهور در 15 سال نخست تاسیس رژیم بوده، اردوغان بسان نافی ارزشهای اساسی جمهوری جلوه گر شده است. آتاتورک با تمام دنیای آنروز روابط متعادل و موجهی داشته اما اردوغان دچار خطاهای استراتژیک در رابطه با برخی دولتها مخصوصاً ایالات متحده آمریکا، سوریه، فرانسه، اسرائیل و مصر شده که تبعات آن برای کشور ترکیه بسیار گرانبار بوده است.

اردوغان و حزبش که در طول سالهای صاحب نفوذ خود با پشتوانه ای از نظر و رای مثبت قابل توجه مردم کشورش مواجه بود، اکنون در روزهای آغازین سال 2023، با سقوط شدید آرای متمایل به خود و حزبش مواجه است.

منحرف شدن روزافزون حزب عدالت و توسعه از آرمانهای اولیه خود، تجمیع مگسان دور شیرینی با طولانی شدن مدت تجلیس حزب بر منابع ترکیه، افزایش اشتباهات در گفتار و عملکرد اعضای حزب و دولت و عدم توجه کافی نسبت به اهمیت روزافزون لزوم صحت گفتار و عملکرد، از جمله دلایل اصلی سقوط آرای حزب عذالت و توسعه و شخص اردوغان است. سقوط ارزش لیر، نابسامانی بازار و افزایش روزافزون تورم، بحران پناهجویان، قتلهای فاعل مجهول و ... خود نتیجه موارد فوق الاشاره است.

باز به همان دلایل فوق به نظر نمی رسد حزب عدالت و توسعه بتواند در مدت زمان کوتاه مانده به ترمیم سیمای خود در چشم مردم موفق شود. تنها عواملی که می توانند واقعاً به این وضعیت کمک کند یا حتی اردوغان را نجات دهد، بروز و وقوع شرایط غیرمنتظره ای است که وی بتواند بخوبی مورد استفاده (سواستفاده) قرار دهد، همچنین اشتباهات احتمالی ناشی از میز شش گانه.

میز شش گانه که متشکل از شش حزب «جمهوریخواه خلق»، «حزب خوب»، «آینده»، «دموکراسی و عدالت»، «رفاه» و «سعادت» می باشد با ایده کمال قیلیچدار اوغلو ایجاد شد و پیش از هر چیز کنجکاوی عمومی را در مورد اینکه نامزد ریاست جمهوری این تشکل چه کسی خواهد بود برانگیخت. حزب حاکم با تمامی ابزارهایی که در اختیار دارد در تمام یکسال اخیر کوشید تا این تشکل را تخریب نماید، آن را در موضوعات بعضاً انحرافی درگیر کند، آنها را به نوعی با محافل خارجی یا حتی گروهکهای تروریستی همسو نشان دهد، حتی بین آنها اختلاف ایجاد کند یا در صورت امکان برخی از اعضای تشکیل دهنده این تشکل (مخصوصاً حزب خوب) را به جبهه خود بکشد.

تا این لحظه به نظر نمی رسد حزب حاکم در مورد هیچ یک از این گمانه های خود موفق بوده باشد اما تشکل شش گانه خود با توجه به ماهیت ایدئولوژیک احزاب تشکیل دهنده آن بسیار شکننده به نظر می رسد و گهگاه نشانه هایی هر چند کوچک مبنی بر بروز اختلاف نظر بین آنها قابل رصد است.

در این مطلب بیشتر توجهمان به انتخابات ریاست جمهوری است تا انتخابات مجلس که همزمان برگزار خواهند شد. نتیجه انتخابات مجلس کم و بیش قابل تخمین است: حزب عدالت و توسعه علیرغم افت شدید رای، (با حداقل 25 درصد آرا) بزرگترین حزب حاضر در مجلس خواهد بود، حزب جمهوریخواه خلق با همان حدود رای دومین حزب بزرگ، حزب خوب با حدود 20 درصد سومین حزب، حزب دموکراسی اقوام با حدود 12 درصد چهارمین حزب حاضر در مجلس خواهد بود (این حزب در صورت لغو صلاحیت به احتمال زیاد با کاندیدهای مستقل در انتخابات شرکت خواهد کرد)، در حالیکه احزابی مثل حرکت ملی گرا احتمالاً قادر به عبور از حد نصاب حضور (7 درصد) نخواهند بود و این وضعیت در مورد این حزب و احزاب دیگر از قبیل دموکراسی و عدالت، آینده، مملکت، ظفر، حوداپار، سعادت، راست و ... با هدایت آرای متمایل به خود به کاندیدهای احزاب بزرگ فوق الاشاره می توانند در موفقیت موضعی آنها حائز نقش باشند. حزب عدالت و توسعه بلحاظ جغرافیای آرای متمایل به خود و سیستم انتخابات ترکیه، همچنین حرکت برخی از احزاب بویژه حزب حرکت ملی گرا به نفع آن، حتماً دارای بیشترین تعداد نماینده در مجلس خواهد بود.

در مجلس آینده ضمن اینکه ممکن است برخی از احزاب با حتی یک نماینده مستقل حضور داشته باشند، انتظار می رود علاوه بر چهار حزب بزرگ فوق، احزاب حرکت ملی گرا، حزب ظفر، حوداپار، دموکراسی و توسعه قابلیت تشکیل گروه در مجلس را کسب کنند. اما نکته مهمتر این است که نسبت تعداد نمایندگان ائتلافات دوگانه به صورتی خواهد بود که هیچکدام برخوردار از قابلیت تحرک قدرتمندانه نخواهند بود و در اکثر موارد بایستی به مصالحه و تفاهم برسند یا موضوعات لاینحل بماند. اما سیستم ریاستی که از 5 سال پیش در ترکیه به مورد اجرا گذاشته شده است، عملاً برخوردار از قابلیت جلوگیری از رکود احتمالی در پیشرفت امور به میزان قابل توجه می باشد.

حزب جمهوریخواه خلق که قدیمیترین حزب جمهوری ترکیه و در واقع حزب موسس نظام می باشد، بر مبانی ششگانه ای که آتاتورک تعریف نموده استوار است اما مخصوصاً از زمان ریاست کمال قیلیچدار اوغلو بر آن به نظر می رسد از این مبانی و اصول تا حدودی دور افتاده است. میزان رای این حزب از دهها سال قبل در حدود 20 الی 25 درصد سیر کرده و در شرایط کنونی نیز که حزب حاکم و اردوغان محبوبیت سابق خود را از دست داده، این حزب نتوانسته میزان قابل قبولی از مخالفان حزب حاکم را به خود جلب کند. صاحب نظران حزب بیشتر بر نامزدی کمال قیلیچدار اوغلو تمایل دارند و با توجه به اینکه این حزب بزرگترین حزب تشکیل دهنده و همچنین موجد میز شش گانه است، احتمال اینکه نامزدی رئیس حزب جمهوریخواه به تایید سایر احزاب میز نیز برسد/رسانده شود، وجود دارد. ضمن اینکه نام افرادی همچون اکرم امام اوغلو (شهردار استانبول) و منصور یاواش (شهردار آنکارا) نیز چند بار برای نامزدی به انحاء مختلف مطرح شده اما از سوی (مخصوصاً) شخص کمال قیلیچدار اوغلو با مخالفت روبرو شده است.

حزب خوب حزبی جدیدالتاسیس و منفک از حزب حرکت ملی گرا و بالطبع استوار بر اصول ملی گرایانه است که توانسته است در مدتی کوتاه نظر مثبت بیش از 15 درصد مردم ترکیه را جلب نماید. به نظر می رسد این حزب تحت ریاست خانم مرال آق شن اَر یکی از رقبای جدی حزب حاکم در انتخابات آتی خواهد بود و تا این لحظه سومین حزب ترکیه (بعد از حزب عدالت و توسعه و حزب جمهوریخواه خلق) در میان احزاب مدعی است که با گامهای مطمئن مدعی کسب بیشترین میزان آرای مردم در انتخابات پیش روست. اصول تشکیل دهنده قائده حزب، توده های مورد خطاب آن (راست مرکز) و البته سیاستهای بسیار درایتمندانه سردمداران آن باعث شده از سوی دیگران دعوت به ائتلاف (حزب جمهوریخواه خلق/ میز شش گانه)، همکاری (حزب حاکم عدالت و توسعه) و حتی ادغام (حزب مادر؛ حرکت ملی گرا) شود. پرواضح است که حزب خوب در تعیین نامزد این تشکل برای ریاست جمهوری نقش ویژه ای خواهد داشت و حتی چند بار حملاتی دیپلماتیک برای مطرح کردن امام اوغلو و یاواش انجام داده است.

حزب آینده و حزب دموکراسی و عدالت که هر دو منفک از حزب حاکم؛ عدالت و توسعه هستند و روسای آنها در دولتهای پیشین حزب حاکم صاحب مقام و پست شده (احمد داوود اوغلو رئیس حزب آینده پیشتر وزیر امور خارجه و بعداً نخست وزیر شد، علی باباجان، رئیس حزب دموکراسی و عدالت، رئیس اقتصاد شده بود) اما بعداً از آن جدا شده اند، تا این لحظه از اقبال پایینی در میان مردم برخوردار بوده اند و طبق نظرسنجیهای انجام شده دو حزب یاد شده متفقاً حدود دو درصد محبوبیت دارند و عهده مندی مسئولیت در حزب حاکم معطوف به گذشته در این تقریباً عدم محبوبیت حائز نقش و تاثیر می باشد. درحالیکه در صورت دفاع موثر از عملکرد گذشته خود قابلیت رشد و کسب سهم از آرای ریزشی حزب حاکم در این دو حزب اصولاً زیاد خواهد بود. ضمن اینکه علی باباجان با توجه به احتمال لغو صلاحیت حزب دموکراسی اقوام، نظر ویژه ای به آرای کردها دارد و ممکن است در جلب بخشی از این طیف (مخصوصاً در صورت لغو صلاحیت حزب دموکراسی اقوام) موفق باشد.

حزب سعادت به ریاست قاراملا اوغلو، حزبی اسلامگرا محسوب می شود اما این حزب نیز در جلب توجه و اعتماد مردم ناموفق به نظر می رسد. میزان آرای احتمالی این حزب نیز حداکثر دو درصد تخمین زده می شود.

اما وضعیت حزب رفاه به ریاست انگین اویسال دست کمی از سه حزب اخیر ندارد و حتی محبوبیت کمتری دارد.

 

از سوی دیگر حزب حاکم عدالت و توسعه بیشتر بر کاریزمای شخص اردوغان استوار بوده است که در یکسال اخیر به شدت آسیب دیده است. این حزب که در بهترین حالت بیش از 42 درصد آرای مردم را کسب کرده بود، طبق آخرین نظرسنجیها تا حدود 30 درصد سقوط کرده است. افرادی همچون سلیمان سویلو، وزیر کشور در تخریب چهره حزب حاکم دارای بیشترین نقش بوده اند و البته تقلاهای شخص اردوغان نیز بعضاً بازخورد مخربتر داشته است.

حزب حرکت ملی گرا، دومین حزب تشکیل دهنده ائتلاف موسوم به جمهور اما با وضعیت بدتری مواجه است. این حزب که محبوبترین زمان خود حدود 15 درصد آرا را کسب کرده بود اکنون محبوبیت آن تا کمتر از 7 درصد پایین رفته است. قتل مشکوک سنان آتش، رئیس اجاقهای اولکو (سازمان ایدئولوژیک تحت اداره حزب مزبور و مهمترین اهرم مبلغ آن) که شائبه هایی در خصوص تصفیه داخل حزبی در مورد آن سر زبانها افتاده، جدیدترین ضربه مهلکی است که بر محبوبیت این حزب و حتی حزب حاکم وارد آمده است.

در نخستین ماه سال 2023 شاهد تمرکز حزب حاکم بر کارهای انجامی خود در طول 22 سال حاکمیت و نیز پروژه هایی است که در نظر دارد در آینده اجرا کند و تبلیغ بر این نکته که در صورت اقتدار سایر احزاب احتمال توقف پروژه های انجامی و حتی بازگشت به گذشته نیمه تحت الحمایگی و بعضاً خونبار وجود دارد. از سوی دیگر تلاشهایی برای جلب نظر برخی از احزاب کوچک دیگر جهت پیوستن به ائتلاف جمهور انجام می شود و احتمال دارد علاوه بر احزاب اتحاد بزرگ و وطن که عملاً به نفع این ائتلاف حرکت می نمایند، احزابی مثل دعوی آزاده، (احتمالاً) مملکت (منفک از حزب جمهوریخواه خلق) و ... نیز به آن بپیوندند.

اکنون نگاهها بیشتر معطوف به جلسه میز شش گانه که در آخر ژانویه برگزار خواهد شد و جلساتی که در طول فوریه برگزار خواهند شد و اینکه این تشکل چه کسی را کاندید خواهد کرد و چه راهکارهایی برای آینده اقتصاد و سیاست داخلی و خارجی کشور در پییش خواهد گرفت و نیز امنیت انتخابات را چه تدابیری اندیشیده، است.

در پایان به نظر می رسد، حزب خوب جهشی کم نظیر در تاریخ دموکراسی ترکیه را تجربه خواهد نمود و احتمالاً بیش از 20 درصد آرا را کسب خواهد کرد. در حالیکه حزب ظفر منفک از همین حزب نیز با صعود قابل توجهی روبرو بوده و بیش از دو درصد محبوبیت یافته است.

اما به نظر می رسد بزرگترین تهدید در احتمال موفقیت تشکل شش گانه عملکرد برخی از احزاب بویژه حزب جمهوریخواه خلق باشد. ضمن اینکه جهت موضعگیری حزب دموکراسی اقوام در خصوص ریاست جمهوری ممکن است تعیین کننده باشد.

به عبارت دیگر چنانچه پروانه صلاحیت حزب مزبور باطل گردد انتخاب ریاست جمهوری از چند جهت متاثر خواهد شد: (به ترتیب قوت احتمال): 1- گرایش آرای متمایل به حزب مزبور به ائتلاف موسوم ملت (میز شش گانه). 2- حرکت مستقل آرای مزبور به سوی نامزد مستقل که از سوی سران حزب معرفی خواهد شد، 3- تحریم انتخابات ریاست جمهوری از سوی آنها، 4- گرایش آرای این حزب به ائتلاف جمهور (ائتلاف حاکم).

اخیراً این حزب اعلام کرد که در انتخابات ریاست جمهوری با نامزد خود شرکت خواهد کرد که در چنین حالتی با توجه به عدم وجود احتمال موفقیت کاندیدای آنها، (با توجه به نتایج نظرسنجیهای فعلی/ اواسط ژانویه) عملاً به موفقیت اردوغان کمک میشود.

با در نظر گرفتن احتراسها و نیز نگرانیهای شخص اردوغان و در عین حال عدم امکان نجات حزب از سیر ریزش آرا، پیش بینی شخصی بنده این است که اردوغان به هر طریق بعد از دور دوم (در دور دوم) باز به عنوان رئیس جمهور در پست خود ابقا می شود در حالی که حزبش و همچنین ائتلاف جمهور وضعیت مناسبی در مجلس نخواهد داشت. از سوی دیگر چنانچه یکی از روسای احزاب میز ششگانه (ائتلاف ملت) کاندید شود با چالشهایی در خصوص تداوم ریاست بر حزب خود (علیرغم اینکه در سیستم جدید لزوم کناره گیری از ریاست حزب در زمان کاندیداتوری ریاست جمهوری یا حتی در صورت موفقیت در انتخابات وجود ندارد) مواجه شود.

به عبارت دیگر مکانیسم فعلی علیرغم کاهش شدید اقبال عمومی، بیشتر در جهت موفقیت اردوغان سیر می کند و در همین راستا می توان گفت که کار میز شش گانه یا ائتلاف ملت سخت خواهد بود.

نظر محافل بین المللی موثر در سیاست جهانی نیز نکته ای است که نباید از اهمیت آن غافل بود. در این راستا نیز علیرغم آنچه که به نظر می رسد، احتمالاً حزب عدالت و توسعه هنوز مورد توجه محافل یاد شده است. دینامیسم سیاست ترکیه و مکانیسم بکار گرفته شده دارای نشانه های بیشتری موید این نکته است تا گمانه مخالف.

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 میانگین 4.83 (از 3 رای)

 

سلام هموطن، به سایت ایرانیان استانبول خوش آمدید. جهت ترجمه رسمی ترکی استانبولی ارزان، فوری، رسمی و غیررسمی در سراسر کشور و نیز خارج از کشور، راهنمایی و همراهی و انجام تمامی امور به خرید ملک و مستغلات در استانبول، گردش و تجصیل و اقامت در خدمت هموطنان گرامی هستیم...