نگاهی به اشتباهات فاحش در کتب درسی ایران و ترکیه
همراهی پدر و مادر در امر تحصیل با فرزندان خود همواره توصیه شده است. اما بدلایل مختلف از جمله مشغله زیاد والدین و گاهاً کم سوادی آنها یا عدم اطلاع کافی آنها از مسائل مطروحه در کتب درسی کودکان، همراهی والدین با فرزندان خود در امر تحصیل در کشورمان ایران آنطور که باید اتفاق نمی افتد. شیوع کرونا در سالهای اخیر و تشکیل کلاسها بصورت غیرحضوری و اینترنتی باعث شده است والدین مخصوصاً مادران مجبور به همراهی با تحصیل فرزندانشان شوند. این اتفاق به تنهایی البته نه کافی و نه الزاماً میمون و مثبت بوده است. این موضوع مخصوصاً در مورد والدینی که متوجه اشتباهات فاحش و یا اطلاعات نادرست و منحرف کننده (حتی شخصیتی) در بعضی از کتب بویژه کتابهای تاریخ، اجتماعی و حتی دینی نمی شوند، بیشتر صدق می کند.
این نوشته، جهت جلب توجه والدین و مسئولان مربوط به اشتباهات موجود و نیز اطلاعات نادرستی که در کتابهای درسی به خورد بچه ها داده می شوند، همچنین لزوم دقت بیشتر و در صورت امکان (؟!) تصحیح چنین اشتباهاتی محرر گردیده است و فرض اولیه حتی در خصوص موارد بارزی که در ادامه به برخی از آنها اشاره شده، بر این است غیرعمد بوده اند. اشاره به اشتباهاتی چند در کتب درسی ترکیه نیز جهت ایجاد امکان مقایسه بوده و به هیچوجه در تایید یا توجیه اشتباهات موجود در کتب درسی کشورمان نمی باشد.
این اشتباهات در حد و ابعادی است که صدای برخی از نهادها را نیز درآورده و در سایتهای مختلف و معتبر بارها و بارها به این موضوعات پرداخته شده است.
ایرنا در گزارشی با عنوان «اطلاعات اشتباه در کتب درسی، دانشآموز را به مدرسه و معلم هم بیاعتماد میکند» به این موضوع اینگونه اشاره کرده است:
روزهای گذشته عادل برکم، فعال صنفی معلمان و کارشناس آموزش و پرورش، ضمن اشاره به حذف و تغییر بخشی از محتوای کتابهای درسی دانشآموزان درباره تجاوز روسیه به خاک ایران، آن را اقدامی برای «تطهیر» این کشور در ذهن نوجوانان عنوان کرد. او در یک رشته توییت تصاویری از نمونههای حذف و تغییر در محتوای کتابهای آموزش فارسی دانشآموزان رشتههای ریاضی فیزیک، علوم تجربی، ادبیات و علوم انسانی و علوم و معارف اسلامی منتشر کرده است. شاید این تغییرات در پی دیدگاهی باشند که سال گذشته محمد بطحایی، وزیر وقت آموزش و پرورش اعلام کرده بود. او طی سفری به مسکو، از آمادگی این وزارتخانه برای لحاظ کردن زبان روسی به عنوان زبان دوم در برخی مدارس خبر داده بود.
در همین گزارش با تاکید به سیاسی و یا ایدئولوژیک بودن تغییرات و عدم سنخیت آنها با واقعیتهای تاریخی و علمی اشاره شده است.
مهدی بهلولی، کارشناس مسائل آموزش و پرورش به خبرنگار ایرناپلاس گفت: این رویکردی علمی نیست، بلکه رویکرد سیاسی است که با توجه به وضعیت سیاسی کشور اطلاعات درست یا نادرست به دانشآموزان داده میشود. نتیجه این است که خانواده، دانشآموز، معلم و جامعه از آموزش و پرورش فاصله میگیرد. در عصر ارتباطات که هر دانشآموز از ابتدایی تا ردههای بالاتر و همه خانوادهها به ابزار ارتباطی متفاوتی دسترسی دارند، اگر اطلاعات اشتباه به دانشآموز داده شود، دانشآموز آنها را باور نمیکند چراکه به اطلاعات دسترسی دارد و متوجه میشود مسائلی که به او آموزش دادهاند، دروغ است یا همه واقعیت نیست، پس نسبت به کتاب درسی، مدرسه و معلمش بیاعتماد و بیانگیزه میشود.
بهلولی در ادامه با اشاره به گفتوگویی که با یکی از معلمان پایه دبیرستان داشته است، توضیح داد: آن معلم میگفت دانشآموزان درباره بعضی از مسائل، سوالاتی میپرسند که مشخص است درباره آن مورد به خصوص، اطلاعات کافی دارند. اطلاعات آنها با آنچه که در کلاس درس گفته میشود متفاوت است و حرف معلم را باور نمیکنند. باید توجه داشت معلم در مدارس و جامعه ما آزادی عمل ندارد تا بتواند هر کاری دوست دارد انجام دهد. اگر شخصیتی در تاریخ خیانت کرده باشد و در کتاب به صورت دیگر او را نشان دهند، اگر معلم بخواهد نظر واقعی خود را بگوید، باید پاسخگو باشد. نتیجه این فضا این است که دانشآموز متوجه میشود که دروغ تحویل او میدهند. به گفته این کارشناس مسائل آموزشی در نوشتن کتاب درسی ۲۳ مورد در نظر گرفته میشود. یکی از موارد مهم این است که مطالب چالشبرانگیز در کتاب درسی از زوایای مختلف دیده شود. وقتی فقط یک روایت بیان میشود -و آن روایت هم با فراز و نشیب سیاسی کشور تغییر میکند- به این معنی است که کتاب درسی اعتبار ندارد.
ضمن اینکه دانش آموزان نیز در همه موارد الزاماً به انتقاد از معلم نمی پردازند درحالیکه دانسته های قبلی یا بعدیشان در برملا شدن اشتباهات و احیاناً اطلاعات نادرست و انحرافی موجود در کتابها کمک می کند و باعث بی اعتبار شدن هرچه بیشتر سیستم آموزش رسمی کشور می شود.
گزارش مذکور در ادامه می افزاید: کتابهای درسی این روزها با تغییرات بسیاری مواجه بوده اند، کتابهایی که در گذشته به عنوان منبع قابل اعتماد به آنها نگاه میشد، امروز با مشکل نبود اعتماد جمعی مواجه شده اند. شرایط در دیگر کشورها به چه صورت است؟ آیا کشورهای پیشرفته هم با چنین مشکلاتی مواجهاند؟
بهلولی می گوید: در خیلی از کشورهای پیشرفته ما فقط یک کتاب درسی نداریم، بلکه سرفصلهایی در نظر گرفته میشود و به دنبال آن مدرسه میتواند چندین کتاب درسی برای دانشآموزان انتخاب کند.
سازو کار آموزشی در برخی از مدارس کشورهای پیشرفته به این صورت است که سرفصلهایی که دانشآموزان باید درباره آن آموزش ببینند، مشخص شده است و فضای بازی برای بحث و گفتوگو مهیا شده است. بهلولی ادامه داد: نکته مهم این است که موضوعات چالشبرانگیز در کلاس درس اجازه بحث داشته باشند. اگر فضا آزاد باشد معلم میتواند به دانشآموزان اجازه دهد تا مثلا درباره یک مقطع تاریخی تحقیق و در کلاس درس مباحثه کنند، اما اینجا معلم موظف است چیزی را تدریس کند که در کتاب درسی بیان شده است. حتی اگر معلم توضیحاتی بیرون از کتاب بگوید، ممکن است مورد مواخذه قرار بگیرد.
به عنوان یک پدر دانش آموز کلاس پنجم ابتدایی متوجه اطلاعات نادرست بویژه در کتاب تاریخ شدم و بلافاصله نامه ای در تبیین موضوع به نهادهای مختلف نوشتم و توصیه می کنم والدین محترم حتماً این اشتباهات و احیاناً اطلاعات نادرست را بصورت انفرادی هم که شده به نهادها و مسئولان مربوط و حتی غیرمربوط اطلاع دهند. یکی از این اطلاعات نادرست و در واقع ناقص در خصوص امپراتوری ایلخانی بود که می دانیم یکصد سال حاکمیت ایلخانی در ایران با مرکزیت مراغه و سپس تبریز، طلایی ترین دوران بسط علم و مظاهر تمدن زمان در ایران بعد از اسلام بوده است. در کتاب درسی مذکور درحالیکه در مورد دولتهای محلی و خودمختار (زیر پرچم خلافت بغداد) همچون صفاری و طاهری قلم فرسایی (در مقایسه با دولتها و امپراتوریهای دیگر تاسیس شده در جغرافیای کنونی ایران) شده است، به دولت امپراتوری ایلخانی در چند سطر اشاره شده و حتی به انتقال پایتخت این دولت به تبریز و آنچه که در یکصد سال مذکور در خصوص بسط مظاهر تمدن و علم در ایران ایلخانی انجام گرفت کوچکترین اشاره ای نشده است. پردازش و اهتمام ویژه برای تطهیر دوره موسوم به هخامنشی، قلم فرسایی در خصوص دولتهای محلی همچون صفاری و سامانی و طاهری به عنوان «دولتهای ایرانی» و استفاده پررنگ از عباراتی چون «وزرای ایرانی» در دولتهای ترک بعدی، به روشنی از شدت تعفن مخیله نگارنده یا نگارندگان (در صورت عمدی بودن اینگونه پردازش به مسائل) یا حداقل بی اطلاعی وحشتناک ایشان از تاریخ و واقعیتهای اجتماعی این کشور حکایت دارد. متاسفانه اشتباهات یا اطلاعات نادرست کتب درسی محدود مسائل تاریخی نیست و شامل مسائل اجتماعی و حتی دینی نیز می شود.
کشور ترکیه از جمله کشورهایی است که به قول بهلولی دارای کتب چندگانه تحصیلی است و در سیستم آموزشی این کشور بحث جایگاه ویژه ای دارد.
علیرغم این موارد، در کتب درسی ترکیه نیز با اشتباهات یا اطلاعات نادرست مواجه می شویم. در ادامه نوشته، سطوری از نوشته اوزان چوروملو مبنی بر اشتباهات مذکور آورده می شود. اشاره به برخی اشتباهات موجود در کتب درسی ترکیه جهت ایجاد امکان مقایسه بوده و به هیچوجه در تایید یا توجیه اشتباهات موجود در کتب درسی کشورمان نمی باشد.
بر اساس اخبار بورده اؤزچاکر و دریا اؤزتورک از هابرتورک، اشتباهات کتاب هایی که دانش آموزان همچنان مطالعه می کنند به شرح زیر است:
در مقدمه ای بر فیزیک کلاس نهم، شهر پیزا به عنوان شهری از فرانسه معرفی شده است.
در کتاب تاریخ پایه نهم، در قطعه ای با موضوع «اهمیت تاریخ» آمده است که سابق رئیس جمهور تورگوت اوزال در سال 1997 نخست وزیر شد. رئیس جمهور فقید تورگوت اوزال در سال 1993 در حالی که به عنوان رئیس جمهور خدمت می کرد درگذشت.
در صفحه 53 کتاب، قاره استرالیا با عنوان «اتریش» در نقشه «نخستین تمدن های روی زمین» نشان داده شده است.
یکی از معلمان ترکیه ای نیز نسبت به برخی از اشتباهات در زمینه مسائل دینی اشاره کرده و به عنوان نمونه از معنی نماز سخن رانده و می گوید: معنی نماز به صورت ایراد برخی جملات و انجام برخی حرکات بدنی برای عبادت خداوند آورده شده است.
در جای دیگری به بروز برخی اشتباهات در کتب درسی در حین اصلاح برخی اشتباهات قبلی متعاقب تصفیه عوامل منسوب به جریان فتح ا.. گولن اشاره شده است.
وزارت آموزش ملی ترکیه ضمن اینکه وعده اصلاح تمامی موارد در کتب درسی سال آتی را داده، اختیار بحث در خصوص تمامی دروس به معلمان و دانش آموزان در کلاسها داده است.